De straten in Gein3dorp zijn vernoemd naar verzetshelden die in de Tweede Wereldoorlog zijn gedood vanwege hun werk bij de verzetskranten Het Parool, Trouw, De Waarheid en Vrij Nederland.
Stel je voor dat we vanavond (4 mei) live getuige kunnen zijn van de jaarlijkse bijeenkomst van de Vereniging van Vermoorde Medewerkers van Verzetskranten 40-45, vanuit het hemelse café De eeuwige vrede.
Anne Hendrik Kooistra van Vrij Nederland krijgt het woord voor de opening.
“Ieder, die het onrecht zonder protest verdraagt, is schuldig.
Ieder, die zijne materiële belangen stelt boven de uitspraak van zijn geweten, is schuldig.
Ieder, die uit egoïsme onze goede zaak veronachtzaamt, verraadt haar min of meer en is schuldig.
Lauwheid, banghartigheid, halfslachtigheid: deze dingen zullen ons volk zijn plaats onder de volken, doen verliezen. Weet, geestverwanten hoe Ge handelt in deze gewichtige tijden.”
Anne Henk Kooistra leest hier voor wat hij op 21 januari 1941 schreef in de Circulaire van het Comité ‘In Verdrukking Één’, die hij samen met zijn kompaan Wim Speelman maakte. Het is moeilijk voor te stellen, maar in het begin ondertekenden ze die nog gewoon met hun eigen naam. Henk Kooistra, “nauwelijks twintig jaar, een jong onderwijzer, een knaap die met tegenzin zijn dienstplicht had vervuld en liever de charleston danste dan het Wilhelmus zong”[1].
Zijn werk voor Vrij Nederland moest hij in augustus 1942 in concentratiekamp Groβ Rosen met de dood bekopen.
Na de bevrijding hebben medegevangenen verteld hoe zijn onbuigbare en onbesmettelijke geest hen op de been had gehouden. Dat was geen jongen meer, dat was een man, zeiden ze.
Sieberen van der Baan van Trouw wil graag reageren.
Wat zijn we bewierookt hè. En dat terwijl we gewoon deden wat we als onze plicht zagen. Ik kijk nog wel eens naar beneden, naar de Keizersgrachtkerk waar ik koster was. Daar hangt, rechts van het trapportaal, nog steeds die plaquette. Daarop staat dat ik in de nacht van 12 september 1944 de heldendood stierf. De heldendood! En dan ook nog die Bijbeltekst erbij: “In dit alles zijn wij meer dan overwinnaars”. Ik denk wel eens: zouden mijn vrouw en kinderen dat ook zo gevoeld hebben?
Het woord is aan Hendrik Veldhuis, eveneens van Trouw. Sterker nog: hij is de man die begin 1943 het eerste nummer drukte.
Nu ik Sieberen dat zo hoor zeggen: ik heb nooit kunnen bevroeden dat mijn dood zo’n stempel zou drukken op het gezin van mijn broer. Vanaf een fotolijstje aan de muur keek ik mee, met steil achterovergekamd haar en een wat brutale blik in de ogen. “De dood van oom Henk hing als een grauwe deken over ons gezin”, hoorde ik mijn nichtje Coosje eerder dit jaar zeggen[2]. Zij, die mij nooit heeft gekend, heeft in Kamp Vught, waar ik ben overleden, een briefje voor me achtergelaten:
“Lieve oom Henk,
Jij was waar ik nu ben.
Dichterbij kan ik niet komen.
Dat jij dezelfde vogels hebt horen zingen…
zo vlak voordat jij werd omgebracht.
Mijn pap en oma hebben je altijd bij zich gedragen.
Zo ook jouw nichtje,
Coosje.”
Het is even stil, daar in het hemelse café De eeuwige vrede, en dan is het alweer tijd voor de rondvraag.
Maria Snel en Helena Kuipers-Rietberg willen graag nogmaals wijzen op de scheve man-vrouwverdeling van de straatnamen: 20 straten, 18 mannen, 2 vrouwen. “Ze zullen daar beneden toch inmiddels wel hebben ontdekt dat het aandeel van vrouwen in het verzet veel groter is dan altijd is gedacht?”
Diverse leden voelen de behoefte om iets te zeggen over wat zij daar beneden zien gebeuren.
- Ze zullen van ons toch wel geleerd hebben dat de afbraak van de democratie vaak begint in het stemhokje?
- Ze weten toch nog wel wie er na de Duitse Rijksdagverkiezingen in 1932, waarbij de NSDAP de grootste werd, tot voorzitter van het parlement werd gekozen? Een zekere Hermann Göring… Ze zien de parallel met het heden toch wel?
- Hoe kan het dat in het stembureau in deze school, te midden van de straten met onze namen, op 22 november 2023 265 mensen hebben gestemd op een partij die de vrijheid weliswaar in haar naam heeft, maar toch vooral bezig is met het ondermijnen van de democratische rechtsstaat?
Dan mag Henk Kooistra de vergadering afsluiten.
“Elke aarzeling, elke halfheid brengt ons vaderland dichter bij den ondergang. Elke opoffering, elke inspanning is winst en een stap in de richting van onze bevrijding.
Van elk mensch gaat een invloed uit op zijn omgeving en ten slotte zal het lot der Nederlandsche natie worden bepaald door de geesteshouding van elken Nederlander, individueel.
Wat de doorslag zal geven is het verantwoordelijkheidsgevoel, dat iedere vaderlander zal blijken te bezitten.
…alleen geestkracht, vastberadenheid en samenwerking van gelijkgezinden kunnen ons behouden.”
Hierna sluit de voorzitter de vergadering.
Guido de Bruin
[1] H.M. van Randwijk, In de schaduw van gisteren. Kroniek van het verzet 1940-1945. Bert Bakker, Amsterdam 1995 (tiende druk), 34-35.
[2] https://www.trouw.nl/binnenland/coosje-veldhuis-wist-niet-wie-de-man-in-het-fotolijstje-was-tot-ze-ontdekte-dat-het-haar-vermoorde-oom-was~b264e8f4/?referrer=https%3A%2F%2Fwww.google.com%2F
